نماهای متحرک: فصلی نو در طراحی نما

معمولا اولین برخورد کاربران با هر ساختمان از طریق نمای آن اتفاق می‌افتد. از طرف دیگر بخش عمده‌ای از تاثیر بنا بر جامعه و محیط اطرافش نیز وابسته به نمای آن است. این دو مورد به خوبی نشان می‌دهند که چرا در هر پروژه معماری، طراحی نما یکی از مهم‌ترین جنبه‌های کار هر معمار است. اما آنچه امروزه ذهن معماران را در طراحی نما به خود مشغول کرده، پاسخ به این پرسش است که چگونه می‌توان نمای ساختمان را فراتر از یک عنصر معماری ساکن و ایستا طراحی کرد؟

در ادامه می‌توان پرسش‌های بیشتری نیز در همین زمینه طرح کرد. مثلا اینکه اگر نما را به گونه‌ای طراحی کنیم که فراتر از یک پوسته عمل کند چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا می‌توان طراحی نما را به گونه‌ای انجام داد که به صورت فعال و پویا به شرایط اقلیمی پاسخ دهد؟ اگر یک نما بتواند به محیط اطرافش واکنش نشان دهد و الگویی از حرکت را ایجاد کند چه مزایایی خواهد داشت؟ آیا می‌توان نماهایی متحرک طراحی کرد که بتوانند به محیط پاسخ دهند و مصرف انرژی را به حداقل برسانند؟

طرح چنین پرسش‌هایی در سال‌های اخیر باعث ایجاد تغییرات بسیاری در طراحی نما و افزایش تعداد نماهای متحرک شده‌اند. در مطلب امروز آرکا‌پلاس نمای متحرک یا دینامیک را معرفی می‌کنیم و چند نمونه طراحی نمای متحرک را نیز با هم بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

همان‌طور که گفته شد نماها بخشی مهمی از بافت شهری هستند و همراه با حجم بناها تصویر کلی هر شهر را شکل می‌دهند. مواردی مانند توجه به تناسبات، زیبایی‌شناسی، هماهنگی با محیط اطراف و منحصر به فرد بودن در طراحی نما همواره اهمیت داشته‌اند. در سال‌های اخیر توجه به محیط‌ زیست و طراحی پایدار نیز به این موارد اضافه شده است.

نماهای متحرک یا دینامیک به عنوان راه‌حل‌هایی برای پایداری بیشتر ساختمان‌ها به وجود آمده‌اند. اجرای این نماها با استفاده از متریال‌ و فناوری‌های جدید ممکن شده است.

با توجه به آنچه گفته شد می‌توان نماهای معماری معاصر را به دو دسته کلی ، متحرک یا (دینامیک) و ایستا یا (استاتیک) تقسیم کرد.

نمای هر ساختمان مانند یک پوسته عمل می‌کند و واسطه‌ای بین داخل و خارج ساختمان است. این پوسته با گذشت زمان و با کمک راه‌حل‌های سازه‌ای تکامل یافته است. هدف از اجرای نمای متحرک یا پویا طراحی با رویکرد معماری پایدار است. نماهای پویا به عنوان فیلترهایی بین فضای داخلی و فضای باز عمل می‌کنند. این نماها به کاربران امکان ایجاد سایه مناسب، تنظیم نور ورودی، تهویه یا موارد دیگر را فراهم می‌کنند.

ایده طراحی نما با توجه به اقلیم ایده جدیدی نیست و از دیرباز مورد توجه بوده است، اما اخیرا معماران شروع به استفاده از فناوری‌های جدید در ساختارها و طرح‌های نمای خود کرده‌اند. شاید بتوان گفت که طراحی نما و به خصوص نماهای متحرک در معماری امروز به پیچیدگی طراحی سازه شده است.

علت اصلی مورد توجه قرار گرفتن نماهای متحرک یا پویا توانایی آن‌ها در به حداقل رساندن مصرف انرژی ساختمان است.

نماهای متحرک یا دینامیک معمولا از تعدادی قطعه متحرک تشکیل شده‌اند که به نحوی به محیط اطراف واکنش نشان می‌دهند. انعطاف‌پذیری این نماها در ایجاد حریم خصوصی و همچنین جذابیت بصری آن‌ها در کنار توجه به محیط و همسو بودن با رویکرد پایداری در معماری باعث توجه روزافزون به این نوع طراحی نما در معماری شده است.

در ادامه مطلب امروز آرکا‌پلاس چهار پروژه که در آن‌ها نماهای متحرک به کار رفته است را با هم بررسی خواهیم کرد.

اولین نما متعلق به ساختمان نمایشگاه کیفر در کشور اتریش است. نمای این ساختمان به وسیله کاربران بنا قابل تغییر است. 54 موتور در نما به کار رفته و پنل‌های روی نما به کمک کنترل‌هایی قابل باز و بسته شدن هستند. کاربران می‌توانند با تنظیم زاویه پنل‌ها، میزان نور ورودی به بنا و همچنین دید را کنترل کنند.

ساختمان بعدی در کشور کره جنوبی واقع شده است. این بنا یک مجتمع تجاری- فرهنگی با نام گالریا سنترسیتی است.

نمای این بنا به صورت دو لایه و متحرک طراحی شده است. در لایه جلویی پروفیل‌ها به صورت عمودی کار شده‌اند و در لایه پشتی پروفیل‌ها به صورت زاویه‌دار قرار داده شده‌اند. به این ترتیب در طول روز و با حرکت افراد، به دلیل بازتاب نور از زوایای مختلف، نما به شکل مواج دیده می‌شود. شب‌ها نیز به کمک نورپردازی این موج‌ها که به دلیل خطای دید ایجاد شده‌اند، به صورت رنگی دیده می‌شوند.

بنای بعدی که در آن نمای متحرک به کار رفته، بنای موسسه فرهنگی جهان عرب در کشور فرانسه است. این ساختمان یکی از مشهورترین ساختمان‌های با نمای متحرک به شمار می‌رود. معمار این بنا ژان نوول فرانسوی است.

نمای این ساختمان از دیافراگم‌هایی تشکیل شده است که روی تعدادی پنل قرار گرفته‌اند و مانند لنز دوربین عمل می‌کنند. این دیافراگم‌ها به یک سیستم مرکزی وصل هستند و بر اساس میزان نور دریافتی باز و بسته می‌شوند و نور فضاها را تنظیم می‌کنند.

و آخرین نمونه که متفاوت از پروژه‌های قبلی است، یک کافه کوچک در شهر یوکوهامای کشور ژاپن است. کافه بلو باتل در خیابانی بسیار شلوغ واقع شده است. نمای این کافه که در طبقه همکف یک مرکز خرید قرار گرفته، در واقع دو در شیشه‌ای بزرگ است که به طور کامل باز می‌شوند. با باز شدن درها، فضایی برای گپ زدن و تعاملات اجتماعی در اختیار مشتریان قرار داده می‌شود.

این نمونه غیر از اینکه امکان باز و بسته کردن فضاها به میزان نیاز را فراهم می‌کند پاسخی به شلوغی خیابان و تلاشی برای ایجاد فضای مکث و تعامل است.

در واقع نمای کافه بلو باتل نشان می‌دهد که طراحی نماهای متحرک غیر از پاسخ به شرایط اقلیمی می‌توانند در پاسخ به محیط شهری نیز نقش ایفا کنند.