تصاویر هوایی از 9 شهر قرون وسطایی

فرناندو چوكا گويتيا در كتاب «تاريخ مختصر شهرسازي» در مورد شهر قرون وسطایی می‌نویسد که این شهرها در آغاز قرن یازدهم ميلادي پدید آمدند اما در قرون 12 و 13 میلادی بود که رونق گرفتند و توسعه یافتند.

به لطف ایجاد فعالیت‌ها و مشاغل متنوع مانند: صنعتگری، بازرگانی، آهنگری و کار بر روی کشتی، بورژوازی شکل گرفت و در نهایت موجب توسعه شهر قرون وسطایی شد.

پیدایش شهر قرون وسطایی تنها به اقتصاد مربوط نبود بلکه با محیط جغرافیایی این شهرها نیز ارتباط تنگاتنگی داشت.

شهرهای باستانی علاوه بر ساخت دیوارها و حصارهای دور شهر به مکانیسم‌های دفاعی دیگری نیز احتیاج داشتند. به همین دلیل، این شهرها اغلب در مکان‌هایی ساخته می‌شدند که دسترسی به آن‌ها دشوار بود، مانند «تپه‌ها، جزیره‌ها و یا در مجاورت رودخانه‌ها، که ساکنان شهر در درجه اول به دنبال اشراف داشتن بر منطقه بودند. در واقع آن‌ها از رودخانه‌ها به عنوان موانعی در برابر دشمنان استفاده می‌کردند.»

در نتیجه‌ی بهره‌گیری از محیط طبیعی برای دفاع از ساکنان، نقشه شهری نامنظمی به وجود می‌آمد که با خیابان‌های باریک و پیچ در پیچ، به نمادی از شهر زیبای قرون وسطایی تبدیل شد.

بیشتر اوقات شهرهای قرون وسطایی به صورت شعاعی طراحی و برنامه‌ریزی می‌شدند که در آن‌ها خیابان‌های اصلی از مرکز (و از بناهای مهم شهری) دور شده و تا دروازه‌های خروجی شهر امتداد می‌یافتند، سپس این خیابان‌ها توسط کوچه‌ها و خیابان‌های کوچک‌تر و فرعی قطع می‌شدند.

با این حال، گویتیا اظهار می‌دارد که علاوه بر طرح عمدتا شعاعی مشاهده شده در شهر قرون وسطایی می‌توان طرح‌ها و پلان‌های دیگری را نیز در این شهرها مشاهده کرد که متفاوت از تصور معمول از شهر قرون وسطایی هستند. از انواع دیگر این پلان‌ها می‌توان به طرح‌های خطی، شهرهای صلیبی شکل، شهرهای مرکزگرا، پلان‌های فیش بُن یا استخوان ماهی، و یا پلان‌هایی شبیه به آکروپلیس (که بر روی یک تپه ساخته شده است) اشاره کرد.

صرف نظر از نوع پلان و طرح شهری، شهرهای قرون وسطایی نسبتا کوچک بودند. همین امر موجب افزایش تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی می‌شد. البته بخش عمده‌ای از این تعاملات به دلیل تجارت و خرید و فروش اتفاق می‌افتاد. لوئیس مامفورد، مورخ شهرسازی در کتاب خود «شهر در تاریخ» در رابطه با شهر قرون وسطایی می‌نویسد که شهر در قرون وسطی را می‌توان از جهاتی به عنوان نوعی آفرینش در نظر آورد، زیرا تعادل بین نقش‌های مختلف اجتماعی را نشان می‌دهد. به طوری که در این شهرها کشیش، سرباز، صنعتگر، بازرگان و غیره در یک زمینه مکانی مشخص هم‌زیستی داشته‌اند.

می‌توان گفت که بخش عمده احساس جامعه بودن در شهر قرون وسطی از زندگی درون حصار بسته شهر نشات می‌گیرد. به همین دلیل است که وقتی از شهر قرون وسطایی صحبت می‌شود اهمیت فیزیکی و روانی دیوار بسیار مهم است.

این محیط باعث ایجاد تعامل و صمیمیت میان افراد می‌شود اما در عین حال می‌تواند احساس گیر افتادن درون یک فضای بسته را نیز به وجود بیاورد که غالباً با کمبود منابع طبیعی مانند آب آشامیدنی و یا حتی گسترش ناگهانی بیماری‌ها و آفات آشکار می‌شود. این احساسات دوگانه ناشی از امنیت و انزوایی است که به طور همزمان توسط طبیعت و محیط ساخته شده در شهرهای قرون وسطایی ایجاد می‌شود.

نزدیک به ده قرن از شکل‌گیری اولین شهر قرون وسطایی می‌گذرد. برخی از این شهرها هنوز آثار این دوره خاص را تا امروز در خود جای داده‌اند. اما بسیاری از این شهرها طرح و برنامه شهری را به گونه‌ای ترکیب کرده‌ و تغییر داده‌اند که درک هم‌پوشانی زمانی بسیار دشوار می‌شود. اما اگر با دقت بیشتر نگاه کنیم هنوز هم می‌توان لایه‌های مختلف شهری را در آن‌ها تشخیص داد.

در مطلب امروز آرکا‌پلاس ما پلان و تصاویر هوایی 9 نمونه از شهرهایی که قرون وسطی را زیسته و تجربه کرده‌اند را انتخاب کرده‌ایم که هنوز هم می‌توان تفاوت‌های ظریفی در پلان‌های شهری آن‌ها را مشاهده کرد.

فلورانس، ایتالیا

مادرید، اسپانیا

پراگ، جمهوری چک

کادیس، اسپانیا

کلن، آلمان

تسالونیکی، یونان

مسکو، روسیه

پاریس، فرانسه

گریسان، فرانسه